آیین نامه کارهای دریایی ایران - بخش اول : کلیات

فصل اول - قوانین کلی

۱- زمینه کاربرد

معیارها و ضوابط ارایه شده در این آیین نامه برای طراحی کلیه ابنیه و تسهیلات بندری از جمله بنادر تجاری ، صنعتی ، شیلات ، مسافربری و نظامی در کلیه سواحل جمهوری اسلامی ایران در حاشیه خلیج فارس ، دریای عمان ، دریای خزر و دریاچه های داخلی به کار گرفته می شوند. در مورد بنادر نظامی و برای ضوابط خاص آنها ، چنانچه در این مجموعه به برخی موارد ویژه اشاره نشده باشد ، باید با رعایت معیارهای معتبر مورد تایید مراجع ذیربط و با هماهنگی آنها اقدام نمود. در سایر موارد نیز چنانچه مواردی وجود داشته باشد که معیار طراحی آنها در این آیین نامه مسکوت بوده باشد باید با هماهنگی متولیان امر از مجموعه ضوابط معتبر استفاده نمود.

الف) از آنجایی که آیین نامه های فنی ، تاسیسات گسترده ای را پوشش می دهند ، ممکن است در عمل به مواردی برخورد شود که توضیحات ذکر شده در این آیین نامه برای برنامه ریزی ، طراحی ، ساخت ، نگهداری یا تعمیر یک سازه منفرد خاص در بندر یا لنگرگاه کافی نباشد. همچنین امکان دارد که در آینده طی فرآیند توسعه و نوآوری ، موارد جدیدی اضافه شوند. بنابراین در ارتباط با مواردی که هیچگونه تصریحی در استانداردهای فنی معتبر وجود ندارد ، می توان از روش های مناسب دیگری به جز آنچه در استانداردهای فنی ارایه شده استفاده نمود. بهره مندی از این روش ها باید پس از اطمینان از ایمنی سازه به وسیله ابزارهای مناسبی همچون مدل های آزمایشگاهی یا محاسبات عددی قابل اعتماد صورت گیرد. (بر اساس موارد اصلی استانداردهای فنی)

ب) هدف از این مجموعه ، کمک به بیان صحیح استانداردهای فنی و تسهیل کاربرد درست ضوابط طراحی و اجرایی می باشد. این نوشته از بخش های اصلی تشکیل می شود که در آن بخش های مرجع تحت عنوان تفسیر و نکات فنی ، بخش های اصلی را تکمیل می نمایند. قسمت های تحت عنوان  تفسیر ، پیش زمینه و مبنایی برای ضوابط طراحی می باشند. در قسمت های با عنوان روش های بررسی و یا استانداردهایی با جزئیات بیشتر برای ضوابط ارایه شده که می تواند در تصمیم گیری طراح موثر نکات فنی واقع شود.

ج) روش های طراحی را می توان بر اساس نحوه برخورد با ایمنی سازه ها ، به صورت گسترده ای به روش هایی که از ضرایب ایمنی استفاده می کنند و روش هایی که از موارد مبتنی بر تئوری احتمالاتی استفاده می کنند ، تقسیم بندی نمود.

ضریب ایمنی ، نمایه ای است که درجه ایمنی را به صورت کمی نشان می دهد. این ضریب در خلال آزمایش ها و فعالیت های میدانی تعیین می شود تا عدم قطعیت در عوامل گوناگون را جبران نماید. در این نوشته ، ضرایب ایمنی نمایه هایی هستند که بر اساس تجارب حاصل برای ایمنی کافی تحت شرایط استاندارد به دست آمده اند. در برخی موارد ویژه و بر اساس شرایط ، ممکن است کاهش منطقی مقادیر ضرایب ایمنی قابل قبول باشد اما در این هنگام ضروری است که تصمیم گیری با استفاده از قضاوت محتاطانه بر اساس شواهد و دلایل محکم افراد صاحب نظر و با تجربه انجام شود.

در مواردی که توزیع های احتمال مقاومت سازه و بارهای وارد بر آن را به توان به صورت مناسبی تقریب زد ، می توان از روش طراحی براساس قابلیت اطمینان استفاده نمود. برخلاف بیشتر روش های طراحی سنتی که در آنها از ضرایب ایمنی استفاده می شود ، با استفاده از روش طراحی براساس قابلیت اطمینان ، می توان به یک تخمین کمی از احتمال گسیختگی سازه دست یافت و سپس این احتمال را کمتر از یک مقدار مجاز خاص نگه داشت. در طراحی به روش قابلیت اطمینان از ضرایب ایمنی جزئی و نمایه های اطمینان پذیری استفاده می شود. به طورکلی روش طراحی بر اساس حالت حدی می تواند به عنوان شکلی از روش های طراحی بر اساس قابلیت اطمینان طبقه بندی گردد.

۲- تعاریف

عبارات استفاده شده در این مجموعه بر اساس واژگان استفاده شده متعارف طی دو دهه اخیر در کشور می باشند. البته بدیهی است براساس معنای خاص هر واژه در محل کاربرد خود ، از عبارات متفاوتی استفاده شده باشد که در مراحل کاربرد آزمایشی آیین نامه می توان یکسان سازی واژگان بیشتری را لحاظ نمود. برای نمونه :

الف) مواد خطرناک :

این عبارت با توجه به ماهیت مواد می تواند از جانب متولیان مختلف ، تعاریف متفاوتی داشته باشد که به هرحال باید با تعامل کارفرمای هر پروژه ، نسبت به تعریف دقیق آن اقدام نمود.

ب) تراز مبنا برای کارهای اجرایی :

تراز استاندارد آب که هنگام اجرا توسعه و نگهداری بنادر و تاسیسات لنگرگاه ها استفاده می شود و برابر با تراز مبنای نقشه دریایی می باشد. در مورد تاسیسات بنادر و لنگرگاه ها در دریاچه ها و رودخانه ها که تاثیر کشندی کمی وجود دارد به منظور حصول اطمینان از بهره برداری ایمن از بندر یا لنگرگاه مد نظر ، تراز مبنا برای کارهای اجرایی باید با بررسی شرایط حدی تراز آب پایین که ممکن است حین فصل خشکسالی رخ دهد ، تعیین گردد.

ج) شناور خیلی بزرگ :

یک کشتی باری با وزن مرده ۱۰۰/۰۰۰ تن یا بیشتر ، به جز در موارد کشتی های حامل LPG یا LNG که در این موارد ظرفیت ناخالص کشتی ، ۲۵/۰۰۰ تن یا بیشتر می باشد.

د) کشتی مسافری :

یک شناور با ظرفیت ۱۳ مسافر یا بیشتر را کشتی مسافری گویند.

ر) قایق تفریحی :

کرجی تفریحی ، قایق موتوری یا شناور دیگری که برای ورزش یا سرگرمی استفاده می شود.

در هر حال سعی شده است حتی الامکان تعاریف اصطلاحات براساس کاربرد در متن آیین نامه ارایه گردند.

۳- استفاده از یکاهای تفسیر SI

تفسیر استفاده از یکاهای تفسیر SI به این شکل است که ، در رابطه با دستگاه آحاد اندازه گیری کمیت های مختلف به منظور تبدیل روان و مناسب به یکاهای SI ، استفاده از سیستم بین المللی یکاها انجام شده است.

فصل دوم - تراز مبنا برای کارهای اجرایی

تفسیر

تراز مبنا برای کارهای اجرایی بنادر و لنگرگاه ها تراز آب استانداردی است که اساس برنامه ریزی ، طراحی و اجرای تاسیسات می باشد. برای کارهای اجرایی تراز مبنای نقشه های دریایی باید به عنوان تراز مبنا استفاده شود.

نکات فنی

تراز مبنای نقشه دریایی

سازمان بین المللی هیدروگرافی (IHO) پایین ترین کشند نجومی (LAT) را به عنوان مبنای بین المللی نقشه دریایی اتخاذ نموده و توصیه هایی بر این اساس به بخش های هیدروگرافی در کشورهای مختلف جهان در ژوئن ۱۹۹۷ صادر نموده است. پایین ترین کشند نجومی به صورت پایین ترین تراز آبی تعیین می شود که در حالت ترکیب شرایط میانگین جوی و شرایط امکان پذیر نجومی کلی رخ دهد. در عمل ، سطوح کشندی با استفاده از ضرایب هارمونیک به دست آمده از حداقل یک سال داده مشاهداتی ، برای حداقل ۱۹ سال محاسبه می شود و سپس پایین ترین تراز آب در این دوره به عنوان پایین ترین کشند نجومی فرض می گردد.
باید توجه نمود که ارتفاع صخره ها یا عوارض زمینی در نقشه های دریایی نسبت به تراز میانگین دریا نشان داده می شود که میانگین بلند مدت ارتفاع ساعتی سطح آب در محل مورد بررسی می باشد. (هنگامی که طول دوره مشاهداتی کوتاه باشد ، برای تعیین تراز میانگین دریا باید تصحیحات مربوط به نوسانات فصل را اعمال نمود). تفاوت ارتفاعی بین تراز مبنای نقشه دریایی و تراز میانگین دریا با Z₀ نشان داده می شود.

فصل سوم - نگهداری

به منظور نگه داشت کارکردهای تاسیسات بنادر و لنگرگاه ها در یک سطح رضایت بخش خدماتی و نیز برای جلوگیری از زوال ایمنی چنین تاسیساتی ، در ارتباط با مشخصات ویژه بندر یا لنگرگاه مورد بررسی باید نگهداری جامع شامل بررسی ها ، ارزیابی ها ، تعمیرات و غیره ... صورت گیرد.

تفسیر

الف) نگهداری به سامانه ای شامل یک سری کارهای به هم پیوسته اطلاق می شود که مشتمل بر ردیابی موثر تغییرات در قابلیت خدمات دهی تاسیسات و اجرای اندازه گیری های کارآمد مانند ارزیابی منطقی ، ترمیم و تقویت می باشد.

ب) تاسیسات بنادر و لنگرگاه ها به طور کلی باید در یک دوره طولانی مدت برای خدمات دهی باقی بماند و در طول این دوره کارکردهای مورد نظر این تاسیسات باید حفظ گردد. بنابراین ضروری است که نه تنها هنگام طراحی اولیه به این مساله توجه نمود ، بلکه باید پس از شروع بهره برداری از تاسیسات ، نگهداری مناسب از آنها به عمل آید.

ج) داده های جامعی در ارتباط با نگهداری (ویژگی شناسی ، بررسی ها ، کنترل ها ، ارزیابی ها ، ترمیم ، کارهای تقویتی و غیره ...) باید ثبت شده و در شکل استاندارد ذخیره شود. داده های نگهداری ذخیره شده به صورت سیستماتیک ، اطلاعات ضروری پایه برای انجام ارزیابی مناسب از سطح سلامت تاسیسات مورد نظر و اجرای نگهداری و ترمیم آنها می باشد. همچنین این داده ها ابزار مفیدی برای ارزیابی کلی خرابی تاسیسات بوده و برای بررسی امکان کاهش هزینه دوره عمر تاسیسات مناسب می باشند.

د) هنگام طراحی یک سازه ، ضروری است تا به سامانه نگهداری آینده توجه کافی گردد و نوع مصالح و سازه های مورد استفاده به گونه ای انتخاب گردد تا نگهداری در آینده به آسانی قابل اجرا باشد و در عین حال باید این جنبه ها را در طراحی جزئی مد نظر قرار داد.

نکات فنی

الف) مفاهیم عبارات مرتبط با نگهداری به صورت زیر می باشند :

• بررسی / کنترل : فعالیت های مربوط به بررسی وضعیت سازه ، وضعیت خرابی و سطح کارکرد باقیمانده ، همراه با کارهای مدیریتی که عمدتا شامل بررسی های ویژه و دوره ای می باشند.
• ارزیابی : ارزیابی سطح سلامت طبق نتایج بررسی - کنترل و داوری درمورد ضرورت یا عدم ضرورت تعمیرات و غیره.
• نگهداری : کارهایی که با هدف به تعویق انداختن خرابی های فیزیکی سازه و نگهداری کارکرد آن در سطوح قابل قبول انجام می شوند.
• ترمیم / تقویت : فعالیت هایی که طی آنها یک سازه ای که به صورت فیزیکی و یا عملکردی خراب شده است ، به منظور بازیابی خود سازه و یا کارکردهای مورد نیاز آن به صورت جزئی مجددا ساخته می شود.

ب) در ارتباط با فرآیندهای نگهداری ، ایده مناسب این است که برای هر سازه یک برنامه نگهداری مرتب شود که در طی آن عواملی چون شکل سازه ، گرایش سازه به خرابی و درجه اهمیت آن بررسی شده و سپس بر اساس این برنامه فعالیت های نگهداری اجرا گردد.

ج) در ارتباط با موارد اساسی و عمومی مرتبط با نگهداری به راهنمای نگهداری و ترمیم سازه های بندر و لنگرگاه مراجعه شود.