افزایش ایمنی در رانندگی با توجه به منظر و معماری راه

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی Iranway ، رئیس روابط عمومی و امور بین الملل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور معتقد است ؛ از آنجایی‌که نگاه ما به راه ها به‌عنوان مقصد گردشگری نبوده لذا به فکر خستگی راننده و مسافر نبوده‌ایم و علی‌رغم ساخت بزرگراه ، ایمنی حداکثری تأمین نشده است و مبالغه نیست اگر بگوییم به دلیل عدم توجه به منظر راه کاهش ایمنی نیز به همراه داشته که این موضوعی قابل واکاوی است .

در آستانه تصویب و ابلاغ نهایی ضوابط طرح منظر راه ، حبیب خراسانی به تبیین منظر راه و تاریخچه ساخت جاده به‌عنوان مقصد سفر در ایران کهن پرداخت . او که دانشجوی دکتری مدیریت فرهنگی است تأکید می‌کند که واکاوی راه‌ها و کاروانسراهای ایرانی نشان از توجه ایرانیان قدیم به موضوع منظر و معماری راه دارد و لازم است با نگاهی به گذشته به احیای این سنت کهن در راه‌های کشور برسیم . او معتقد است طرح منظر راه یک موضوع اجتماعی است که با طرح هندسی راه آمیخته می‌شود ، بنابراین بایست این دو موضوع از ابتدا باهم مورد مطالعه قرار گیرد تا نیازهای یکدیگر را پاسخگو باشند و نهایتاً خروجی مدنظر از اجرای این طرح منجر به بهبود منظر راه‌های کشور شود .

منظر راه چیست ؟ آیا اینکه گفته می‌شود در دولت تدبیر و امید موضوع معماری و منظر راه موردتوجه قرار گرفته، یعنی پیش از آن توجه به منظر راه مطرح نبوده است ؟

ما ایرانی‌ها پیشگام ساخت جاده در دنیا هستیم و  معماری و منظر راه در ایران یک مسئله تاریخی است . مسیر شاهی و راه ابریشم مصداق این مدعا است . جاده شاهی و جاده ابریشم عنوان یکی از راه‌های اصلی و مهم در طول تاریخ به‌حساب می‌آیند که از دل آن‌ها اسطوره‌ها و داستان‌ها خلق‌شده و امروز نیز به دنبال احیا آن‌ها هستیم . پس بحث معماری و منظر راه بحث امروز نیست و شاید سؤال درست‌تر این است که باید بگوییم چرا موضوع منظر راه در دوره‌هایی فراموش شده است ؟ برای مثال در دوره جاده شاهی موضوع کاروانسرا ، برج‌های خبررسانی ، ایستگاه‌های پستی ، پلیس سواره و همه­ی الزاماتی که با جاده پیوند خورده وجود داشته است . به‌عنوان‌مثال معماری کاروانسراهای بین‌راهی در این مسیر نشان از وجود نگاه منظر راه در سازندگان آن دارد . مثلاً اگر جاده ابریشم را در نظر بگیرید و کاروانسراهایی که در مسیر این جاده وجود دارد را بررسی کنید متوجه می‌شوید که معماری و بافت تاریخی این کاروانسراها یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که از آن تحت عنوان معماری و منظر راه یاد می‌کنیم . معماری هر کاروانسرا مطابق با ویژگی‌های جغرافیایی محل ، جاده و بافت شهرهای مسیر بوده است که به زبان امروزی نشان‌دهنده پیوند موضوع منظر راه با اقلیم و زیست‌بوم آن محل است . مثال دیگری برایتان بزنم ، در قدیم جاده‌ای تحت عنوان جاده سنگی از گرمسار عبور می‌کرده است که محور اتصال شمال کشور به اصفهان بوده و کاروانسرای قصر بهرام در آن ساخته شده بود . بررسی معماری ساخت این کاروانسرا نشان می‌دهد که در ساخت آن از مصالح سنگی کوهی همان منطقه استفاده شده و معماری ایرانی آن متناسب با شرایط کویری منطقه است . جاده منتهی به این کاروانسرا هم سنگی است . در گردنه آهوان در سمنان یعنی در مسیر جاده ابریشم نیز دو کاروانسرا مربوط به قرون ۵ و ۱۱ هجری با فاصله صد متر و با دو معماری متفاوت در کنار هم قرار دارد که سندی تاریخی از روند تغییرات در سبک معماری است . از سوی دیگر  نزدیکی این دو کاروانسرا به هم نشانی از توسعه تجارت در طول سالیان و سرمایه‌گذاری در مجاورت راه‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی دارد. بنابر این شواهد می‌توان گفت در تاریخ راه‌سازی ایران از همان ابتدا به معماری راه، نوع راه و فضاهای مورد استفاده مسافران توجه ویژه ‌شده است .

 

 

البته این نگاه نزد برخی نمایندگان مجلس و گروهی از کارشناسان و متولیان امر وجود دارد که ساخت راه به‌عنوان یک ابزار ارتباطی دارای اهمیت است  و به ساخت راه به لحاظ فنی و ایمنی باید توجه کرد و منظر و معماری مسائلی دست چندم است.

دیدگاه‌های مختلف در رابطه با موضوعات مختلف در جامعه طرح می‌شود . در رابطه با این موضوع هم برخی از کارشناسان از راه به‌عنوان مقصد سفر یاد می‌کنند و برخی‌ دیگر معتقدند راه تنها مسیری ارتباطی است که با نگاهی ابزاری فقط برای رسیدن از آن استفاده می‌شود ؛ اما نگاهی به تاریخچه راه‌سازی در ایران و جهان و ادبیات علمی موجود در این زمینه مشخص می‌کند که خود راه مقصد سفر به‌حساب می‌آید و نباید به راه نگاه ابزاری داشت . از طرفی علاوه بر اینکه راه می‌تواند مقصد گردشگری باشد ، موضوع معماری راه با ایمنی ارتباط تنگاتنگ دارد . بگذارید برای این موضوع مثالی بزنم . کریدور شرق به غرب کشور که پایتخت را به شهر مقدس مشهد وصل می‌کند ، حدفاصل سبزوار تا نیشابور و مشهد دارای جاده‌ای چهاربانده و استاندارد است ، اما در ایام تعطیلات نوروزی یکی از حادثه‌خیزترین محورهای کشور محسوب می‌شود و تلفات رانندگی زیادی در این ایام در این مسیر رخ می‌دهد . علت عمده این تلفات خروج از جاده و انحراف و واژگونی رانندگان به خاطر خستگی چشم و خواب‌آلودگی است . ما جاده را ساخته‌ایم اما ازآنجایی‌که نگاهمان به راه به‌عنوان مقصد گردشگری نبوده به فکر خستگی راننده و مسافر نبوده‌ایم و علی‌رغم ساخت بزرگراه ، ایمنی حداکثری تأمین نشده است و مبالغه نیست اگر بگوییم به دلیل عدم توجه به منظر راه کاهش ایمنی نیز به همراه داشته که این موضوعی قابل واکاوی است .

منظر راه در نگاه عامه مردم این تعریف را ندارد . بیشتر مردم فکر می‌کنند منظر راه موضوعی است فانتزی که در اولویت نیست و اصلاً ارتباطی با ایمنی و سلامتی ندارد .

منظر راه با تعریفی که عموم از آن دارند  فرق دارد و به معنای چشم‌انداز نیست . منظور ما از منظر راه (land scape) است؛ یعنی هر آن چیزی که در طبیعت به‌طور طبیعی به وجود آمده و یا آنچه در تعامل انسان با طبیعت در یک محیط ایجادشده باشد . وقتی از منظر راه صحبت می‌کنیم همه‌ی المان‌ها در آن وجود دارد ؛ مثلاً رابطه منظر راه با سرمایه‌گذاری ، رابطه منظر راه با گردشگری ، رابطه منظر راه با ایمنی ، رابطه منظر راه با محیط‌زیست ، رابطه منظر راه با مسئولیت اجتماعی و حقوق شهروندی باید بررسی شود .

چه طور میان بحث سرمایه‌گذاری و منظر راه ارتباط وجود دارد ؟

ببینید به‌عنوان‌مثال پل‌ها یکی از عناصر سازنده جاده‌ها هستند که می‌توانند علاوه بر ایجاد یک منظر زیبا و تأمین ایمنی و تسهیل تردد ، به‌عنوان محلی برای گردشگری مورد استفاده قرار بگیرند . این امر نیازمند فرهنگ‌سازی برای حضور سرمایه‌گذاران در این بخش‌ها است که تاکنون مغفول مانده بود . همین حالا یک پل تک‌پایه کابلی بزرگ در جاده هراز که یکی از زیباترین جاده‌های ایران محسوب می‌شود در حال ساخت است. رابطه معماری راه و منظر راه با سرمایه‌گذاری در این پروژه این‌گونه معنا پیدا می‌کند که پیشنهاد شده روی تک‌پایه پل آسانسور نصب شود و مجموعه رستورانی در فضای داخلی پل ایجاد کنند . برای تحقق این امر باید سرمایه‌گذاران ورود پیدا کنند که در حال برنامه‌ریزی در این زمینه و جذب سرمایه‌گذار هستیم که البته در گذشته از این‌دست پل‌ها مانند سی‌وسه‌پل، پل خواجو و... بسیار داشته‌ایم .

 

 

به نظرتان در حال حاضر بحث معماری و منظر راه تا چه اندازه قابلیت اجرایی دارد؟

این موضوع اگر چه در بافت تاریخی ایران بوده  اما سال‌ها و دوره‌های متعدد به دلیل نگاه یک‌سویه به راه و از آنجایی‌ که راه را صرفاً ابزار دانستند از بین رفته است . ما نتوانستیم از راه‌هایی که سال‌ها میراثی مادی و معنوی برای ما ایجاد کردند ، استفاده کنیم و آن‌ها را توسعه دهیم . وقتی درباره گردشگری راه صحبت می‌کنیم جاده ابریشم و داستان‌های مارکوپولو به ذهن می‌آید که به‌عنوان یک سند تاریخی قرن‌هاست از آن استفاده شده است . باید پرسید چرا امروز دوباره چنین داستان‌ها و روایتی‌هایی از دل جاده‌ها بیرون نمی‌آید ؟ وقتی  در هر ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر جاده ابریشم و جاده شاهی یک کاروانسرا ساخته‌شده یعنی به موضوع ایمنی ، سرعت و سلامت توجه شده است . در همین طرح الزام شده است که هر ده تا پانزده دقیقه یک مکان به‌عنوان نقطه‌ای که امکان توقف داشته باشد طراحی شود که دارای جذابیت برای توقف باشد . ما قابلیت برگشت به آنچه قرن‌ها در ایران رواج داشته است را داریم . همه‌ی این موضوعات در جاده‌های ایران قابلیت واکاوی دارد و باید آن‌ها را دوباره احیا کنیم . طرح جامع ساماندهی منظر راه‌های کشور گامی اساسی در این راه به‌حساب می‌آید .

این آیین‌نامه چطور ما را به این سمت هدایت می‌کند؟

خب ما با آیین‌نامه دوباره بحث معماری و منظر راه را زنده کردیم . کلیات این آیین‌نامه در خصوص منظر راه و ساخت راه است . در این آیین‌نامه با توجه به نیازهایی که برای راه‌ها احساس شده تقسیم‌بندی صورت پذیرفته و طرح‌های مختلف منظر راه را توضیح داده است . در بخش اول الزامات کلی  در طرح جامع منظر راه «در نظر گرفته‌شده که بر اساس آن راهبردهای اصلی منظر راه یعنی ویژگی‌های کلیدی راه در کشور تبیین می‌شود . در بخش دوم ( طرح منظر کریدور ) قرار دارد که یعنی راهی که در آن منظر طراحی می‌شود باید چه سیاست‌ها و ویژگی‌های خاصی در آن لحاظ شود . بخش سوم طرح بخشی منظر راه است که روی بخش خاصی از مسیر تمرکز دارد . به‌عنوان‌مثال  در یک کریدور هزار کیلومتری شاید ۱۰ بخش مختلف داشته باشیم . بر این اساس ما نمی‌توانیم از طرحی که برای محدوده شهرها ترسیم می‌کنیم برای ساخت بخش کوهستانی استفاده کنیم . همچنین این آیین‌نامه به ما می‌گوید که معماری طرح‌ها و تونل‌ها و کلیه احجام و ابنیه فنی بایست در مسیرهای مختلف ، متفاوت باشد . نکته مهم که در این میان باید به آن دوباره تأکید شود این است که طرح منظر راه یک موضوع اجتماعی است که با طرح هندسی راه آمیخته می‌شود . پس این دو باید از ابتدا باهم مطالعه شوند تا ضمن هم‌پوشانی نیازهای یکدیگر را نیز پاسخگو باشند ، زیرا اگر باهم در نظر گرفته نشوند در حین اجرا با مشکل روبرو خواهیم شد و نهایتاً خروجی مدنظر را به دست نمی‌آوریم .