کاهش تلفات حوادث رانندگی از دغدغه های وزارت راه و شهرسازی
ایمنی راه ، یک مشکل اجتماعی چندوجهی است که بسیاری از نهادهای دولتی در آن درگیر هستند . در این میان دولت باید نقش رهبری خود را در به‌کارگیری ، سازمان‌دهی و هماهنگی برای مقابله با این مشکل ایفا نماید .
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی Iranway ، یکی از دغدغه‌های وزارت راه و شهرسازی طی چهار سال گذشته بحث کاهش تلفات ناشی از حوادث رانندگی بوده و به همین خاطر در قالب یک برنامه راهبردی مورد پیگیری قرار گرفته که در این خصوص می توان به هوشمندسازی جاده‌ها و امضا قرارداد نصب ۱۸۷۹ دوربین ثبت تخلف طی ۳ سال ، طرح شبکه سیر همنام و همچنین طرح معماری راه اشاره کرد .
توسعه ، ترویج و به کار گیری از فناوری‌های جدید برای کنترل و ناوبری ناوگان حمل‌ونقل عمومی همواره از سوی وزیر راه و شهرسازی مورد تاکید قرار داشته است و سازمان‌های تابعه این وزارتخانه همواره آن را سرلوحه اقدامات خود قرار داده اند یکی از سازمان‌های پرچمدار نصب و راه اندازی سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند از دیرباز سازمان راهداری و حمل‌ونقل جادهای بوده است . به طوریکه یکی از اولین اقدامات این سازمان از زمان آغاز فعالیت دولت یازدهم رفع مشکلات و یکپارچه کردن مدیریت سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل جادهای بوده است .
تجهیز راه‌های کشور به ۱۸۷۹ دوربین ثبت تخلفات
در گذشته سامانه‌های ثبت تخلفات عبور و مرور که از آن به‌عنوان دوربینهای کنترل سرعت نام‌برده می‌شد صرفاً برای ثبت تخلف سرعت لحظهای در محل نصب دوربین استفاده می‌شده و به‌طور عام ماهیت کاهش تخلفات سرعت نقطه‌ای را برای رانندگان در پی داشت و اثربخشی کاملی در کاهش رفتار پرمخاطره رانندگان ایفاء می‌کرد .
احصاء تردد از سطح راه‌های اصلی شریانی کل کشور (داده‌های شناسنامه‌دار از طریق پلاک خوانی) ، احصاء تخلفات سرعت لحظهای خودروها ، احصاء تخلفات سرعت متوسط خودروها ، احصاء تخلفات عبور وسایل نقلیه سنگین از خط غیرمجاز ، ارسال جریمه رانندگان متخلف به‌صورت برخط از طریق (پیامک و پاکات جرائم رانندگی) جزو قابلیت دوربینهای پلاک خوان به شمار میرود . اما با توجه به قابلیت به روز رسانی این سامانه‌ها ، قابلیت احصاء تخلفات سبقت غیرمجاز ، قابلیت احصاء تخلفات فاصله طولی، قابلیت احصاء تخلفات رانندگی بین خطوط در آینده نیز امکان پذیر خواهد بود .
همچنین با توجه به سیاست‌گذاری سازمان در خصوص مدیریت و ساماندهی یکپارچه و اثربخشی مناسب‌تر سامانه‌ها در کاهش تلفات و تصادفات جاده ای ، قرارداد تحت پوشش قرار گرفتن تمامی شبکه راه‌های شریانی کشور به سامانه‌های ثبت تخلفات عبور و مرور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ITS در تاریخ ۱۳۹۴/۱۰/۳ منعقد گردید که از موارد مهم آن عملیات نصب و راه‌اندازی ۱۸۷۹ سامانه ثبت تخلفات در طی سه سال ، نصب و بهره‌برداری و نگهداری حدود ۲۲۸۰ سامانه ثبت تخلفات در طول ۸ سال است .
سامانه‌های توزین در حین حرکت
یکی از مشکلات موجود در امر بهره برداری راهها تردد ناوگان با بار محوری بیش از حد مجاز است که سهم بسزایی در خرابی راه ها و ابنیه و نیز احتمالاً بروز تصادفات جادهای دارد . در سال‌های اخیر تعداد ۳۴ دستگاه سامانه توزین در حال حرکت در سطح راه‌های کشور نصب گردیده که ۱۹ دستگاه مربوط به دولت یازدهم است و کنترل بارهای غیرمجاز در برخی محورهای کشور با استفاده از این سامانه انجام میشود .
به‌منظور پوشش همه راه‌های کشور در نظر است ۶۵ سامانه توزین در حال حرکت با فنّاوری جدید درراه‌های کشور نصب و عملیاتی شود و نظام نوینی برای کنترل اضافه تناژ مستقر گردد .
سامانه دوربین نظارت تصویری راه‌های کشور
سامانه دوربین نظارتی راه‌های کشور با هدف پایش تصویری و آگاهی از آخرین وضعیت جوی و ترافیکی راهها توسط سازمان راهداری و حمل ونقل جادهای از سال ۱۳۸۷ آغاز و عملاً از سال ۱۳۸۹ به بهره‌برداری رسید و طی سال‌های گذشته تاکنون تکمیل و توسعه یافت . این سامانه در حال حاضر با هدف پوشش گردنه‌ها و نقاط صعب‌العبور ، محورهای پرتردد ، کریدورهای فصلی مانند اربعین و برخی تونل‌های مهم شبکه راه‌های کشور در پایان سه‌ماهه ۹۶، به ۷۱۰ دوربین افزایش یافته است .
تصاویر تمامی دوربین‌ها در سطح راهها و گردنه‌ها به‌صورت زنده بوده و در حد ظرفیت‌های موجود ذخیره میگردند . همچنین در برخی نقاط در کنار دوربینهای نظارتی دوربینهای هوشمند با قابلیت شناسگری وجود دارد که به‌طور مستقل رخدادهای از پیش تعریف‌شده را تشخیص و اطلاع‌رسانی به عوامل ذی‌ربط را به عهده‌دارند .
سامانه برداشت هوشمند وضعیت ترافیک جادهای یا تردد شماری برخط
سامانه برداشت هوشمند وضعیت ترافیک جاده ای یا ترددشماری برخط ، بر اساس استفاده از دو فنّاوری حلقه القایی (لوپ) مغناطیسی و دوربینهای شناسگری پردازش تصویر نسبت به شمارش حجم و سرعت تردد به تفکیک انواع وسایل نقلیه بر اساس طول آنها اقدام مینماید . از اطلاعات ترددشماری به‌صورت آنلاین برای تحلیل وضعیت ترافیک و اطلاع‌رسانی از طریق سامانه ۱۴۱ استفاده میشود .
همچنین به‌منظور تحلیل وضعیت تردد در دورههای زمانی علاوه بر خود سازمان راهداری و حمل‌ونقل جادهای و وزارتخانه متبوع، پژوهشگران ، مشاوران و همکاران پلیس‌راه از اطلاعات آفلاین ترددشماری بهره میبرند . این سامانه به‌صورت آنلاین سال ۸۹ با راه‌اندازی ۴۴۰ تردد شمار آنلاین کار خود را آغاز نمود . در پایان سال ۹۱ ، تعداد ۹۵۲ تردد شمار موجود بود و با رشد متناسب با هدف پوشش شبکه شریانی کشور (هر محور دست‌کم یک تردد شمار)، در پایان سه‌ماهه ۹۶ ، به ۲۰۴۱ تردد شمار فعال افزایش یافته است .
می توان یادآور شد ، دو اقدام قابل توجه برای توسعه و تقویت سیستم‌های ناوبری جادهای برخط سازی صدور CMR و تجهیز وسایل نقلیه فعال در خطوط برون‌مرزی تحت صحابت کارنه تیر به دستگاه ردیاب GPS نیز انجام شده است .
طرح شبکه سیر همنام و تاثیر آن در ایمنی حمل‌ونقل
درخصوص راهبرد ارتقاء سطح سرویس شبکه جاده ای مسافر ، سازمان راهداری وحملونقل جادهای در سال گذشته ، ضوابط نحوه فعالیت شرکتهای مسافربری را بازنگری نموده و با رویکرد تشکیل کریدورها تشکیل شبکههای مسافربری را الزامی نمود . براین اساس شرکتهای مسافربری مکلف هستند در قالب فعالیت شبکه ای ادامه فعالیت دهند که محصول آن ارتقاء ایمنی و همچنین ارتقاء سطح خدمات ارائه شده به مسافران خواهد بود و ضمن فراهم شدن امکان انتخاب آسان برای بهره برداران ، امکان نظارت موثرتر بر نحوة فعالیت شرکت های مسافربری نیز برای سازمان ها و دستگاه های ناظر فراهم خواهد شد .
ضوابط نحوه اجرای طرح شبکه سیر در حمل و نقل جادهای مسافر در سال ۹۵ ابلاغ گردید و این طرح از اوایل سال جاری درحال اجرا می باشد . با اجرای این طرح ، امید میرود برندسازی درحمل ونقل مسافر جادهای شکل گیرد و با شکل‌گیری شبکه های توانمند مسافربری وضعیت این بخش از لحاظ ایمنی ، سطح خدمات و رضایتمندی مسافران بهبود یابد .
ایمنی راه ، یک مشکل اجتماعی چندوجهی است که بسیاری از نهادهای دولتی در آن درگیر هستند . در این میان دولت باید نقش رهبری خود را در به‌کارگیری ، سازمان‌دهی و هماهنگی برای مقابله با این مشکل ایفا نماید . در این بخش ایمنی زیرساخت (شبکه راه‌های درون‌شهری و برون‌شهری) ، رفتار کاربران و عامل انسانی ، ایمنی خودرو ، اعمال قوانین و مقررات و امداد و نجات و فوریت‌های پزشکی در یک سیستم هماهنگ و واحد قرار گیرند . همچنین نهادهای مؤثر در این امر را می‌توان به دو دسته بخشی و میان بخشی (فرا بخشی) دسته‌بندی کرد . نهادهای بخشی آن دسته از نهادها هستند که به‌صورت مستقیم بخشی از وظایفشان به امر ایمن‌سازی مربوط میشود . نهادهای فرا بخشی به‌منظور سیاست‌گذاری، نظارت و هماهنگی در دستیابی به هدف مشترک حمل‌ونقل و ایمنی تأسیس شده‌اند .
در میان نهادهای بخشی ۲۴ سازمان ، وزارتخانه و نهاد به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم وظایف و اقداماتشان در امر حمل‌ونقل و درنتیجه ایمن‌سازی حمل‌ونقل مؤثر است . بر اساس قوانین تأسیس این نهادها ، وزارت راه و شهرسازی بیشترین وظایف را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه به عهده دارد و در مجموع این نهادها در زمینه‌های زیرساخت و امور زیربنایی ، قوانین و سیاست‌گذاری ، امور مالی ، اجرای قوانین ، نظارت ، امور پیشگیرانه و امداد ، فرهنگ‌سازی و غیره وظایفی را به عهده‌دارند که بر ایمن‌سازی حمل‌ونقل اثر گذارند .
در مرحله نخست با مشارکت دفتر هیئت دولت و مرکز توسعه و سیاست‌های راهبردی درفت مسئله ایمنی حمل‌ونقل ترسیم و مشکل اصلی در آمار بالای تصادفات جادهای شناسایی شد و در مرحله‌ی بعد با ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان ایمنی حمل‌ونقل ازجمله سازمان راهداری و حمل‌ونقل جادهای و پلیس راهور ناجا جلساتی برگزار گردید و مقرر شد قوانین مربوط به اخذ گواهینامه بازبینی گردد .
راهبرد اول ارتقای ایمنی حمل‌ونقل در اصل ایمنی حمل‌ونقل جادهای بوده که موارد انجام شده را می توان به شرح زیر تعریف کرد :
تهیه برنامه عملیاتی ایمنی راه‌های ایران
راهنمای شناسایی نقاط حادثه‌خیز برون‌شهری در ایران
ارائه روشی جهت شناسایی و رتبه‌بندی موقعیت‌های مستعد خطر تصادفات عابر پیاده
مدیریت عالی ایمنی با راهبری کمیسیون ایمنی راه‌های کشور و پیگیری اهداف و برنامه‌های مدیریت و مهندسی ایمنی
شناسایی ، اولویت‌بندی و اصلاح و حذف نقاط پر تصادف در شبکه راه‌های برون‌شهری و اقدام به اصلاح بیش از ۱۵۵۰ نقطه پر تصادف شبکه راهها
راه‌اندازی سامانه جامع ثبت سوانح حمل‌ونقل کشور
توسعه سیستم‌های هوشمند و سامانه کنترل عبور و مرور از طریق گسترش دوربینهای کنترل سرعت با هدف ارتقای ایمنی
توسعه برنامه‌های بازدید ایمنی شبکه راهها با هدف شناسایی ، اصلاح و حذف نواقص و ضعف‌های تهدیدکننده ایمنی رانندگی با اجرای سالانه برنامه در سطح شبکه
تصویب تهیه دستورالعمل مرتبط با معماری جاده
پس از مرور اقدامات انجام شده از سوی وزارت راه و شهرسازی در حوزه ایمنی راهها حد فاصل سال ۹۲-۹۶ با عنایت به دستور و تأکید مقام عالی وزارت و لزوم توجه به موضوع معماری و منظر راهها در مراحل طراحی و اجرای پروژه‌ها و نظر به اینکه تاکنون دستورالعمل مدونی در خصوص طراحی معماری و منظر راهها تدوین نشده است (تنها در نشریه شماره ۴۱۵ طرح هندسی راه ها به این موضوع اشاره و توصیه‌های کلی ارائه‌شده) ، انجام پروژه پژوهشی طرح جامع منظر راه‌های ایران به‌منظور تهیه ضوابط موردنیاز در دستور کار معاونت برنامه‌ریزی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور قرار گرفت . اما تا این لحظه دریافت و بررسی پروپوزال ارسالی توسط دانشگاه شهید بهشتی در جلسات کمیته تخصصی - پژوهشی ابنیه فنی و معماری شرکت با حضور اساتید دانشگاه و نمایندگان معاونت‌های اجرایی شرکت و ارائه پیشنهادات و اصلاحیه‌های لازم ، اهم فعالیت‌های لازم در این زمینه محسوب میشود .
طبق بررسی گزارش تفصیلی مرحله اول پروژه و تأیید گروه نظارت که شامل کلیات طرح و انجام مطالعات تطبیقی است ؛ در این مرحله ، نخست کشورهایی با بیشترین تشابهات اقتصادی ، اقلیمی ، فرهنگی و اجتماعی با کشورمان انتخاب گردیده و سپس طرح ها و ضوابط آنها بررسی می شود تا چارچوبی برای تدوین پیش نویس نخست طرح فراهم آید . در گزارش تفصیلی مرحله دوم پروژه پژوهشی شرکت و بررسی گروه نظارت مشترک معماری راه که در این بخش با توجه به وضعیت فعلی راه‌های کشور و با لحاظ قوانین و مقررات فعلی و نیازهای تعیین‌شده (با استفاده از تجربیات کشورهای منتخب) به‌منظور پیاده‌‌سازی معماری جاده در کشور ، ضوابط و مقررات لازم تدوین گردید که در مرحله ویرایش نهایی است و سر انجام گزارش فاز سوم پروژه که شامل راهنمای توصیه‌ای برای ضوابط تدوین‌شده (پوشش گیاهی ، سازه و ابنیه ، نورپردازی ، شرح خدمات تیپ برای پروژه‌های منظر و اماکن بین‌راهی) است، در دست تهیه است .
در پایان باید در نظر داشت همانطور که عامل انسانی ۷۰ درصد در حوادث ناشی از تصادفات رانندگی سهم دارد ، در واقع همین عامل نیز می تواند بیشترین سهم را در کاهش تلفات و حوادث رانندگی داشته باشد و مادامی که مردم کشور الگوی رانندگی خود را اصلاح نکنند ، طبق تجربه جهانی اجرا و نصب تمام اقدامات سخت افزاری برای ارتقا ایمنی راهها نمی تواند در بهترین شرایط بیش از ۱۰ درصد در کاهش تلفات نقش ایفا کند .